|
|
| Ugchelen De historie van de Hamermolen |
 |
|
In het begin van de 17e eeuw wordt Ugchelen ontdekt als geschikt gebied om papiermolens te leggen. Door sprengen te graven, bereikt men het grondwater wat een regelmatige en doorlopende bron van (water)kracht geeft. Tevens wordt water gebruikt bij de vervaardiging van papier, zodat het duidelijk zal zijn dat de papiermaker uit die tijd groot belang had bij een goede regeling van zijn watervoorziening. Het pachten van het recht op het "lopende water" is een belangrijke overeenkomst voor de papiermaker, maar ook voor de belangstellende uit onze tijd. Contracten uit de zeventiende eeuw geven ons een mogelijkheid om bijvoorbeeld de historie van de Hamermolen te reconstrueren. In zijn boek "Koornmullenaers Pampiermaeckers en Coperslaghers" geeft R. Hardonk een boeiend verslag van de waterradmolens van Apeldoorn, Beekbergen Loenen en Ugchelen. Ook H. Voorn laat in "De papiermolens in de provincie Gelderland, Overijssel en Limburg" het verleden van de papiermakers voor ons herleven. Toch zijn beiden het niet altijd met elkaar eens. In elk geval is wel duidelijk, dat bij akte van 9 februari 1613 Marten Orges en zijn vrouw Geertgen Schutten (Schut) van de rekenkamer de erfpacht van 't water voor een papiermolen in Ugchelen verkrijgen. De aanhef van het daarop betrekking hebbende stuk luidt: "Wij Marten Orges ende Geertgen Schutten Echteluijden doen kondt allen ende einem jeglicken dat wij voer ons ende onsen van die vander Reckeninge in Naeme der Heren Staten des Vorstendumbs Gelre und Grafschap Zutphen in erfpacht genommen hebben um tot Uchelen in den Ambte an Apeldorn einen Pappier Moelen tho mogen doen uprichten". Orges sticht dan de "oude" molen; de huidige wasserij Altena. Het recht op het water heeft betrekking op de beek van de huidige papierfabriek van VHP. De stiefzoon van Orges, Jacob Jacobs, krijgt op 7 december 1639 erfpacht van de rekenkamer "van een beecksken bequaem sijnde om een kleijn pampiermoelentgen daer op te leggen". Dit water heeft betrekking op de tegenwoordige koppel- of koolsprengen. Op 10 oktober 1644 verklaren Jacob Jacobs en zijn vrouw Jenneken Reijntgens dat zij van de Ucheler Mark in erfpacht hebben ontvangen: "Een ledige plaetse van omtrent een mudde gesays landts opte Ucheler beek boven onsen meulen gelegen, om aldaar enen nijen doch gheen Coornmuelen te setten". Hiermee is de stichting van de in later tijd als Hamermolen bekende papiermolen een feit. |
|
|
In 1646 volgen enkele processen over betalingen aan de bouwers van de molen en ook is er de nodige onenigheid met de mark over het opstuwen van het water. Dit soort problemen is er vanzelfsprekend regelmatig, omdat de belangen van de papiermaker en de gebruikers van de bouwgrond soms tegenstrijdig zijn. Zo laat het markbestuur in 1651 de dijk zelfs op drie plaatsen doorsteken, omdat "door 'tzelve graven principaelick het groene velt ten eenenmale bedorven wierdt". Na 1646 komt de zoon van Jacobs: Daniel Jacobs Schut voor (de naam Schut wordt overgenomen van moederskant) in de akten van de "oude en de nieuwe" molen. Daniel overlijdt omstreeks 1682 en zijn vrouw in 1698. Volgens Voorn is de molen daarna door vererving in het bezit gekomen van de zoon van Daniel Jacobs Schut en Geertje Jansen: Jan Daniels Schut. Jan is een van de vijf kinderen en huwt omstreeks 1675 met Tijsje Lamberts. Hun zoon is Daniel Jansen Schut, omstreeks 1705 gehuwd met Stijntje Klaassen van Amersfoort. Na diens dood in 1750 (Stijntje is al in 1731 overleden) komt de molen in bezit van hun drie kinderen, nl Arent Klaas Daniels Schut, Wiesje Schut en Jacobje Schut. In september 1770 wordt Arent Klaas alleeneigenaar van de molen. Hij huwt in 1755 met Hilletje Daniels Schut. Het echtpaar krijgt 5 kinderen. Dochter Christina Schut huwt met Peter van Asselt in 1794. Na de geboorte van hun zoon Arend Klaas overlijdt Christina in 1796. In het bevolkingsregister van 1829 wonen in het pand 211a in Ugchelen: Arend van Asselt, beroep papierfabrikant, zijn vrouw Fenneken Geurts (geb. 1775) en hun zoon Jannes (geb. 1814) Teunis Jansen, Willemina Nijhof en Willempje Nijhof wonen in bij de familie en hebben als beroep resp. "Dienstknegt en Dienstmeid". In het register van 1839 woont van Asselt in pand E16 (vernummering van de woningen in Ugchelen). Hij is dan gehuwd met Jantje van Dapperen en als kinderen worden Peter, Christiaan en Jacoba vermeld. Inwonend zijn dan 4 knechts en 1 dienstmeisje. In het register over de periode 1850 / 1860 staat van Asselt te boek als arbeider en heeft dan 8 kinderen. De Hamermolen is in die periode in gebruik als korenmolen. Als molenaar werkt Jan Geerlings er. Hij vertrekt echter op 1 november 1850 naar Twello en per gelijke datum komen Maas en Jan Brouwer uit Elspeet. De eerste als molenaar, de tweede als daghuurder. In deze tijd komt de molen in bezit van Peter Kok Ankersmit en in het verslag van de Kamer van Koophandel over 1861 staat: "...de koren en schorsmolen te Ugchelen is door den eigenaar opgeheven, doch is daarentegen door hem de zoogenaamde Nieuwe Moolen te Weenum, welke jarenlang heeft stilgestaan, tot schors en korenmolen ingerigt..." In 1866 wordt de molen verkocht, zoals uit de advertentie blijkt. 
De molen wordt dan eigendom van Herman Geurts. In de Apeldoornsche Courant van 24 juni 1876 staat: "Woensdagmorgen is in de buurtschap Uchelen de papierfabriek, toebehoorende aan den heer H. Geurts, en in huur aan den heer J.L. Van Delden afgbrand, en verder eene boerderij en Hamermolen, mede in eigendom van den heer Geurts. Men schrijft de oorzaak toe aan onvoorzichtigheid; verder verneemt men dat een en ander geassureerd was". De papierfabriek is de huidige wasserij Altena en de Hamermolen is de molen waar het in dit boekje om gaat. Na de brand komen de percelen in handen van diverse personen. Geurts verkoopt zijn boerderij en begint een wasserij waar we nu camping "de Veldekster" vinden. De Hamermolen komt in bezit van diverse papierfabrikanten. Dan breekt er, eind vorige eeuw opnieuw brand uit. Hierna wordt de molen niet meer herbouwd als papierfabriek.
|
|||
|
Overzicht van papiermolens in Ugchelen | |||
| Een kaartje van het gebied rond Ugchelen, alleen in het huidige Ugchelen kwamen in de 19e eeuw al 11 papiermolens voor. Enkele molens waren zogenaamde dubbele molens, aan weerszijden van de beek stond dan een papiermolen. Meer informatie over Papiermolens aan de Ugchelsebeek is te vinden op de site van Jeroen en Gerdien Nikkels. | |||
 | |||
| De bovenstaande tekst is overgenomen uit het boekje: "Rondom de Hamermolen" een uitgave van de 'Stichting Vrienden Van De Hamermolen' ten behoeven van de restauratie van het waterrad. Ugchelen 1989. | |||
|
het "Congres- & Verblijfcentrum De Hamermolen" gevestigd. 
| |||
|
De Hamermolen levert natuurstroom ! | |||
|
Sinds 1 december 2005 wordt het waterrad en voorgevel bij de Hamermolen verlicht met eigen opgewekte energie. De stichting Vrienden van de Hamermolen, die in 1990 is opgericht, heeft met hulp van sponsoren het voor elkaar gekregen de bestaande installatie uit te breiden met een stroomgenerator die wordt aangedreven door het waterrad. Deze generator levert de stroom voor 3 spotjes van elk 20 watt die zorgen voor de verlichting rondom het waterrad. Op 1 december werd in een gezellige samenkomst in de Hamermolen door sponsor en tevens meedenker en meewerker en bovendien nog oud Ugchelenaar, Henk Vos de inbedrijfstellingshandeling verricht. Hieraan voorafgaand had de voorzitter van de Stichting, Wim Kers, in een korte samenvatting een beeld geschetst van de activiteiten van zowel de Hamermolen als die van de stichting. Grote waardering werd er uitgesproken aan het adres van de huidige eigenaren van de Hamermolen voor de wijze waarop het gebouw gerenoveerd is. Gelukkig is er nog steeds een groeiende belangstelling voor het gebouw als trainings- en congrescentrum. Bovendien neemt de belangstelling voor velerlei andere activiteiten toe. De voorzitter sprak de hoop uit dat de stichting begin 2006 er in zal slagen het rendement van de stroomopwekking nog wat te verhogen, zonder daarbij de illusie te hebben dat half Ugchelen van stroom kan worden voorzien. Bovendien is de watertoevoer van de Koppelsprengen op dit moment nog gering door de lage grondwaterstand veroorzaakt door de afgelopen droge zomer. Deze geringe watertoevoer heeft weer invloed op de capaciteit van het waterrad. Mocht u de komende tijd s’avonds eens een wandelingetje willen maken, ga dan ter plaatse eens een kijkje nemen om het resultaat te kunnen aanschouwen.  Generator met overbrengingen
|
|||
| Copyright © 1996 - , Gert Woutersen, |