|
De
erfenis van Wim van Houtum
Vierduizend pagina's met de hand geschreven tekst, verdeeld over vier
boeken. Die erfenis laat oud- Ugchelenaar Wim
van Houtum (84) de gemeenschap na. Zijn
notities, in dagboekvorm, over de
oorlogshandelingen in de tweede wereldoorlog
worden in het gemeentearchief voor het
nageslacht bewaard. Daarnaast heeft hij een
groot aantal plakboeken samengesteld met
pamfletten, krantenartikelen en complete series
voedsel- en kledingbonnen. Van Houtum beschrijft
de situatie in Apeldoorn en zijn directe
woonomgeving vanaf de achtste dag, nadat de
Duitsers ons land binnenvielen. Maar hij vertelt
ook wat er zich verder in de wereld afspeelde.
Van dag tot dag. Bij toeval werden de dagboeken
een paar jaar geleden in een depot van het
Historisch Museum ontdekt. Dat was net op tijd
om de samenstellers van de kroniek
"Apeldoorn in de Tweede Wereldoorlog",
de heren C. Tijink en P. Rouwenhorst , van de
nodige aanvullingen te voorzien. Voor de
totstandkoming van de kroniek is verder onder
meer geput uit dagboeken van R. Hardonk (na de
oorlog de stadsgeschiedschrijver van de gemeente
Apeldoorn) en NSB burgemeester Pont. Het
naslagwerk is twee jaar geleden uitgebracht en
was in korte tijd uitverkocht. In de bibliotheek
is de kroniek te leen. Dezer dagen komt er een
herziene tweede druk. Ook een cd-rom met
foto’s dan het boek bevat. Het originele werk
van Van Houtum is te bekijken in het
gemeentearchief van Apeldoorn (CODA).
|
door Wilma van Wijk
De dagboeken van Wim (of Willem) van Houtum, zoon van een papierfabrikant
en destijds woonachtig tegenover de fabriek, aan de
Hoenderloseweg 165, zijn lange tijd verborgen gebleven. In de
eerste oorlogsjaren mocht zijn naaste omgeving, zelfs zijn vader
Arnold van Houtum, niets van de verslaglegging weten. De angst
om verraden te worden lag immers op de loer. In het geheim hield
Van Houtum dagelijks nauwgezet de oorlogshandelingen in de
Tweede Wereldoorlog bij. Ook artikelen uit kranten en
bijvoorbeeld pamfletten bewaarde hij in plakboeken. In 1945 heeft Van Houtum zijn gehele werk in het net overgeschreven.
Dat werkje duurde twee jaar. Het resultaat was een uniek
document, dat hij enige jaren geleden schonk aan de gemeente
Apeldoorn. Het raakte in de vergetelheid en leidde weer een
verborgen bestaan, nu in een depot van het Apeldoorns
museum.
Eerst als HBS leerling
en later als werknemer in zijn vaders fabriek maakte Van Houtum
de oorlogsjaren mee. "Ik was onder de indruk van de
vorderingen van de techniek. Ik ging voor de oorlog al naar
tentoonstellingen. Ook in Düsseldorf. Ze hadden daar speciale
machines. Ik zag een machine waarmee bijvoorbeeld grote
hoeveelheden spijkers tegelijk werden ingeslagen. Als kind was
ik er al van onder de indruk. Je zag toen al dat de techniek in
Duitsland een grote vlucht nam." De oud-Ugchelenaar noemt
het een van de redenen dat hij zo uitvoerig die onzekere periode
ging verslaan. Het opschrijven kostte hem veel tijd. "Ik
werkte toen in de nachtdienst en schreef meestal na het werk.Ik
verstopte de dagnotities thuis met de bedoeling deze later over
te schrijven. De eerste jaren hield ik het geheim om niet in
Duitse handen te vallen. Om niet verraden te worden. Mensen
kletsen graag." Informatie Voor ongecensureerde informatie
over het verloop van de oorlog kon Van Houtum aankloppen bij
Frans Preller, die ook aan de Hoenderloseweg woonde.
"Preller woonde bij wasserij Altena, naast De Hamermolen.
Hij was een knutselaar. Hij had een soort versterker gemaakt van
65 volt, de stroom werd opgewekt door het water. Daar luisterde
ik naar de radio, in de wasserij." Heel veel belangrijke
gebeurtenissen uit die tijd staan hem nog bij. "Het
belangrijkste voor ons persoonlijk gebeurde eind april '43. Een
vliegtuig moest een lading laten vallen. En de laatste bom viel
in onze tuin. Dat was een heel gedoe.
|
Wim van Houtum met zijn handgeschreven dagboeken en plakboeken
met krantenartikelen, strooibiljetten en distributiebonnen.
Wim van Houtum bladert in zijn verzamelwerk.
Er ontstond een groot gat.
Het zand was niet meer te vinden." Een ingekorte versie van
het voorval is elders op deze pagina te lezen. De mislukte
overval op een vrachtwagen bij de Woeste Hoeve, in de nacht van
6 en 7 maart 1945, heeft destijds veel indruk op de toen begin
twintigjarige fabrikantzoon gemaakt. Dat blijkt ook uit het
uitvoerige relaas dat de jonge Wim een dag later, op donderdag 8
maart heeft opgetekend. Bij die plaatselijke verzetsdaad raakte
de Duitse politiebaas Rauter zwaar gewond. Twee officieren waren
op slag dood. Als represaille werden 117 onschuldige mensen
zonder een vorm van proces op de bewuste plek, tussen Apeldoorn
en Arnhem, omgebracht. "De luxe auto is doorzeefd met
kogels. Er is waarschijnlijk met een mitrailleur op geschoten.
De aanslag op Rauter was het gesprek van de dag. We horen 's
middags dat om drie uur een vrachtauto met lijken op het kerkhof
in Ugchelen is aangekomen. Twee uur later vertelt een buurman
dat ruim 20 gemeentearbeiders bezig zijn een massagraf te
graven". Het is een kort dagboekfragment van die zwarte
dag. Wim van Houtum stroopte in oorlogstijd regelmatig de
bosrijke omgeving af op zoek naar strooibiljetten,
|
| Citaat uit het dagboek van Van Houtum, 27 april 1943: "'s Nachts om
twee uur word ik wakker. Grote formaties Britse
vliegtuigen komen in richting Duitsland
over……Om 2.20 uur is boven het zware geronk
een eigenaardig geluid te horen. Daarna
weerklinkt de ene na de andere ontploffing. Ik
lig te schudden in bed. De dakpannen naast mij
vallen van het dak. Gerinkel van ruiten vergroot
de angst voor een voltreffer nog meer. Ik blijf
liggen met de gedachte dat het huis spoedig
ineenstort. Zover komt het gelukkig niet.. Ik schuif mijn gordijn opzij en kijk in
een vlammenzee. Het lijkt of het nabij zijnde
bos geheel zal afbranden. Ook op ons terrein
verlichten vlammen de omgeving. Wij staan allen
direct op en zijn gelukkig ongedeerd….. De
verduisteringsgordijnen zijn naar beneden
gevallen. De sponningen zijn van de ramen
weggerukt. Naast glasscherven ligt er veel zand
in de kamers. In het huis hangt een fosforlucht.
Mijn vader en ik gaan alle vertrekken rond. Er
zijn gelukkig geen brandbommen in ons huis
gevallen. Aan de voorkant van ons huis zijn alle
schilderijen en andere wandversiering naar
beneden gevallen….. Even later gaan we samen
naar buiten. We willen naar het brandende bos
lopen, maar mijn neef Jan roept ons. Deze is
plotseling in een grote krater gevallen, terwijl
hij naar ons huis wilde lopen….. Hierna vinden
we een tweede krater. Deze is het dichtst bij
ons huis en beslaat driekwart van onze voortuin.
Naar schatting zijn deze kraters negen meter
breed en drie meter diep. De tuin- en gasleiding
zijn gesprongen. De gehele weg is versperd.
Eerst nu beseft mijn vader aan welk gevaar hij
ontsnapt is. Even voordat de bommen vielen liep
vader nog buiten…….." |
zoals
pamfletten van de Vliegende Hollander (een krantje dat verspreid
werd door de R.A.F. op weg naar Duitsland). Hij was met het
verzamelvirus besmet en bewaarde zijn buit bij de dagboeken.
"Ik ging op de fiets de bossen door om te zoeken. Je moest
altijd goed opletten of er geen Duitsers waren. Sommige
boswachters wisten dat ik strooibiljetten verzamelde en
bewaarden ze voor mij. Maar ze wisten niet dat ik met een
dagboek bezig was." De onderwerpen in zijn boeken variëren:
van de voedselvoorraden tot een nauwgezette telling van het
aantal bommenwerpers dat overvloog richting Duitsland. "Het
was een samenvatting van gebeurtenissen die er toen waren",
noemt de tegenwoordig in Oosterbeek woonachtige Van Houtum zijn
gedetailleerde verslagen. Eind jaren veertig verdween bij de
oud-Ugchelenaar de belangstelling voor oorlogszaken naar de
achtergrond. ‘In 1950 kocht ik een auto. De historische
interesse voor de oorlogshandelingen maakte plaats voor mijn
echte hobby: geologie. Naast de aanleg van een stenenverzameling
nam de kennis van de aardkorst snel toe.’ Dat zijn levenswerk
later onder de aandacht kwam van de samenstellers van de kroniek
"Apeldoorn in de Tweede Wereldoorlog" was voor hem een
verrassing. "Ik was het als het ware al vergeten. Ik gaf er
direct toestemming voor. Vind het wel eervol dat ze mij erbij
hebben gehaald. Lou de Jong (historicus en schrijver van de
boeken Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog,
red.) wilde de dagboeken destijds ook graag hebben. Maar ik wou
ze voor het nageslacht bewaren. Toen heb ik ze aan de gemeente
Apeldoorn gegeven."
|
